Şu üç şey hakkında dudağını kıpırdatma: Gittiğin yol, paran,
bir de mezhebin.
Çünkü bu üçünün de düşmanı çoktur. Düşman bildi mi sana pusu kurar.
(1/84-85/1047-1048)
Ok gibi doğru ol da yaydan kurtul. Çünkü her doğru okun,
yaydan fırlayacağına şüphe yoktur. (1/111/1385)
Söz söylemek için önce dinlemek gerekir. Söze, kulak verme
yolundan gir.
Dinleme ihtiyacı olmaksızın anlaşılan söz, ancak tamahsız ve
ihtiyaçsız olan Allah’ın sözüdür. (1/131/ 1627, 1629)
Sel akmağa başlar başlamaz önünü kes, yolunu bağla. Yoksa
alemi perişan ve harap eder, her tarafı yıkar.
Fakat harap olmaktan niye gamlanayım? Harabenin altında
padişah hazinesi var! (1/139/1743-1744)
Kimin namazında mihrab ve kıblesi Ayn (Allah’ın zatı,
cemali) olursa onun tekrar iman tarafına gitmesini ayn ve kusur bil.
(1/141/1765)
(Hak) Bu yolda yolun, tırmalan, son nefese kadar bir an bile
boş durma!
Olabilir ki son nefeste bir dem inayete erişirsin. O inayet,
seni sırdaş eder. (1/146/1822-1823)
Ateş gizlidir, zevki meydanda. Dumanı sonunda mey-dana
çıkar. (1/148/1855-1856)
Nefis, çok övülmesi yüzünden firavunlaştı. Alçak gönüllü,
hor, hakir ol; ululuk taslama!
Elinden geldikçe kul ol, sultan olma! Top gibi zahmet çekici
ol, çevgân olma!
Yoksa; senin bu letâfetin, bu güzelliğin kalmayınca o,
seninle düşüp kalkanlar, senden usanırlar. (1/149/1867-1870)
“Zamanınızdaki günlerde Rabbinizin güzel kokuları vardır.
Kendinize gelin; o güzel kokuları almaya çalışın.” (1/155/ Hadis)
Sen mâdem ki zahiri önü, sonu düşünmektesin, ancak ve ancak
bu gam ve neşe alemindesin. Ey hakikatte yok olan!. Yok olan; nerede ön, nerede
son!
Yağmurlu gündür, gece çağına kadar yürü! Bu yağmur
bildiğimiz yağmur değil, Rahmet yağmurlarından. (1/160/ 2010-2011)
“Cüzü külle” ancak bir yüzden bağlıdır. Yoksa Hakk’ın
peygamberleri göndermesi abes olurdu. (1/226/2811-2812)
Sakın, endişelerden sakın! Fikir, aslan ve yaban eşeğidir;
gönüller de ormanlıklar.
Perhizler, ilaçların başıdır. Çünkü kaşınma uyuzluğu
artırır.
Perhiz, şüphe yok ki ilacın aslıdır. Düşüncelerden perhiz et
de can kuvvetini gör! (1/234/2909-2911)
Akıllı, o kişidir ki, çekinilen belada dostların ölümünden
ibret alır. (1/250/3114)
Kendinize gelin. Allah’ın gayreti, pusudan çıkmayı görsün:
baş aşağı yerin dibine gidersiniz. (1/273/3417)
Vehmi, fikri, duyguyu, anlayışları sopa gibi çocuk atı bil!
Gönül ehlinin ilimleri, kendilerini taşır. Ten ehlinin
ilimleriyse kendilerine yüktür.
Gönle uran, adamı gönül ehli yapan ilim, insana fayda verir.
Yalnız tene tesir eden ,
insana mal olmayan ilim yükten ibarettir. (1/275/3445-3447)
Hakikati olmayan bir adı hiç gördün mü? Yahut ‘Kâf’ ve ‘Lâm’
harflerinden gül topladın mı?
Mâdem ki, ismi okudun; var müsemmayı da ara. Ayı gökte bil,
derede değil!
Addan ve harften geçmek istersen hemencecik kendini
tamamıyla kendinden arıt (yok ol!)
Demir gibi demirlikten çık, renksiz bir hale gel. Riyazatta
tozsuz, passız bir ayna ol!
Kendini kendi vasıflarından arıt ki, asıl kendi saf, pak
zatını göresin.
O vakit kitap, müzakereci ve üstat olmaksızın gönlün-de
peygamberlerin ilimlerini görür bulursun. (1/276/3456-3462)
Din ehlini kin ehlinden ayırt et; Hak’la oturanı ara, onunla
otur! (1/297/3719)
Maksada sabırla erişilir, aceleyle değil. Sabret, doğrusunu
Allah daha iyi bilir. (1/319/4004)
Aslanlar gibi avını kendin avla. Yabancının yaltaklan-masını
da terk et, akrabanın yaltaklanmasını da!
Aşağılık kişilerin hürmetini, hatır saymasını, o halden bil.
Kimsesizlik, adam olmayan kişilerin işvesinden iyidir. (2/21/261-262)
Miski tene sürme, gönle sür. Misk nedir? Ululuk sahibi
Allah’ın adı. (2/21/266)
Temiz şeyler temizlere aittir; pis şeyler de pislere....
kendine gel!
Kin yüzünden yol azıtanlara kin tutma. Çünkü onların
kabirlerini de kin tutanların yanına kazarlar.
Kinin aslı “cehennem”dir. Senin kinin o küllün cüzüdür,
dinin de düşmanı. (2/22/272-274)
Kim seni haktan hakikatten soğutursa bil ki, şeytan o adamın
içindedir. Derisinin altında gizlenmiştir.
Böyle bir adamın içine girip, böyle bir adamın sûretine bürünüp
seni aldatamazsa hayaline girer de seni o hayaller kötülüğe sevk eder.
Seni gâh gezip eğlenme, gâh dükkan açıp alışveriş etme, gâh
ilim öğrenme, gâh ev bark kurup çoluk çocuk sahibi olma hayallerine düşürür.
Kendine gel, hemen “Lâ Havle” de. Ama sade dille değil;
candan gönülden! (2/49/639-642)
Âdem oğlu da iflası sabit oluncaya kadar bu dünya
hapishanesinde kalır.
Rabbimiz de İblis’in müflisliğini Kur’an’la bize bildir-miş,
her tarafa yaymıştır.
O; hilekar, müflis ve kötü sözlüdür. Onunla hiçbir sûretle
ortak olma, oyuna girişme!
Alış-verişe girişirsen kâr edemezsin, çünkü o müflistir,
ondan nasıl olur da bir şey elde edebilirsin? diye anlatmıştır. (2/50/653-656)
Ey çarelere başvuran, ölünün gözü nasıl cana bakarsa sen de
gözünü lâmekan alemine çevir, aklını başına al.
Varlık alemi çarelerle doludur da Allah, bir pencere
açmadıkça yine çare yok!
Bu cihan, cihetsiz lâmekan aleminden meydana gelmiş, bu
cihana lâmekan aleminden bir mekan verilmiştir.
Allah’ı candan-gönülden seviyorsan varlıktan yokluğa dön.
Bu yokluk, gelir yeridir; ondan kaçınma. Bu varlık da çok
olsun, az olsun, gider yeridir!
Hak sanatının tezgah evi, mâdem ki yokluktur. O hal-de
tezgah evinin dışında ne varsa değersizdir. (2/53/685-690)
Padişahlıktan feragat edeni padişah bil. Onun nuru ayla
güneş olmaksızın da parlar durur. (2/112/1469)
Kendini ücret tuzağına teslim et de sonra kendinden,
kendiliğin olmaksızın bir şey çal.
Yaralıya, vücudundan temreni çıkarabilmek için afyon verir,
uyuturlar.
Ölüm vaktinde de adama elem ve ıstırap verirler. O halde
meşgulken canını alıverirler.
Şu halde anlıyorsun ya, gönlünü her hangi bir düşünceye
verdin mi, gizlice senden bir şey alacaklardır.
Her ne düşünür, her ne elde edersen hırsız, emin olduğun
yerden gelip çatmaktadır.
Binaenaleyh, en iyi işe koyul da, hırsız senden hiç olmazsa
en bayağı bir şeyi, en aşağı bir şeyi alıp götürebilsin.
Tacirin yükü suya düşerse ondan daha iyi bir kumaşa el atar.
Senin de, mâdem ki suya bir şeyin düşecek, mahvolacak, en
aşağı şeyi terk et de daha iyisini bul! (2/115/1502-1509)
‘Hiss’e ait gözüne toprak serp. His gözü akla da düşmandır,
dine de.
Hak Teâlâ, duygu gözüne “kör” dedi, “putperest” dedi, “bizim
zıddımız” dedi. Çünkü o, köpüğü gördü de denizi görmedi. Bu demi gördü de
yarını görmedi.
Bugünün sahibi de O’dur, yarının sahibi de. Her ana sahip
olan, önünde durup durur da o, hazineden bir pul bile görmez.
Bir zerre bile o güneşten haber verir ve güneş: o zerreye
kul, köle kesilir.
Birlik denizinin elçisi olan katraya, yedi deniz esir olur.
(2/123/1607-1612)
Gönül istemeden ağza gelen latif sözler, külhandaki
yeşilliğe benzer, dostlar.
Uzaktan bak, geç. Yavrum, onlar yemeye, kokmaya gelmez.
Vefasızlara gitme. Onlar; iyi dinle, ‘yıkık köprü’ dür.
Bilgisiz biri oraya ayak basarsa köprü de yıkılır, ayağı da
kırılır.
Asker, nerede bir bozgunluğa uğrarsa, iki-üç karı tabiatlı
adamın yüzünden uğrar.
O, erkek gibi silahlanıp savaş safına girer. Diğerleri de
“İşte tam dost”, diye ona güvenirler.
Fakat savaş zahmetlerini gördü mü yüz çevirir. Onun kaçışı
senin manevi kuvvetini de kırar. (2/218/2840-2846)
(O adam ki) İbadet-i kışırdan ibaret, içi yok. Cevizler çok
ama içleri boş!
İbadetlerin netice vermesi için zevk gerek. Tohumun ağaç
olması için iç gerek!
İçsiz tohum, fidan olur mu? Cansız sûret de hayalden başka
bir şey değil. (2/261/3395-3397)
Ticarette kamil değilsen yalnız başına dükkan açma, yoğrulup
kemale gelinceye dek birisinin hükmü altına gir!
“Susun, dinleyin!” emrini işit, sükut et. Mâdem ki Hak dili
olamadın, kulak kesil.
Söylersen bile sual tarzında söz söyle. Padişahlar
padi-şahıyla edepli konuş!
Kibir ve kinin başlangıcı şehvettendir. Şehvetinin yerleşip
kuvvetlenmesi de ‘itiyat’ yüzündendir.
Kötü huy, adet edindiğinden dolayı sağlamlaşır, yerleşir,
seni ondan vazgeçirmek isteyene kızarsın.
Toprak yemeye alışırsan, kim seni bundan menetmeye
kalkışırsa onu düşman sayarsın.
Puta tapanlar, bu tapmayı huy edindiklerinden men edenlere
düşman olmuşlardır. (2/265-266/3455-3462)
Bakır, altın olmadıkça bakırlığını: gönül padişah olmadıkça
müflisliğini bilmez.
Bakır gibi sen de iksire hizmet et. Gönül, dildarın cevrini
çek.
Dildar kimdir? İyice bil. Dildar, ehl-i dildir. Çünkü ehl-i
dil olan, gece ve gündüz gibi cihandan kaçıp durmakta, alemde eğleşmemektedir.
Allah kulunun ayıbını az söyle, padişahı hırsızlıkla az
kına. (2/267/3475-3477)
Addan geç, sıfatına bak da sıfatlar, seni zata ulaştırsın.
Halkın ihtilafı addan meydana gelir. Fakat manaya ulaşınca
rahatlaşırlar. (2/283/3679-3680)
Her an, canının bir cüzü ölüm halindedir, her an can verme
zamanındadır. Can verme anında imanını gör, gözet!
Ömrün, altın kesesine benzer, geceyle gündüz de para sayan
adamdır.
Bilmeden, anlamadan sayar-durur, nihayet kese boşa-lır, ay
tutulur.
Dağdan alsan da yerine koymasan dağ bile yerinde kalmaz, yok
olur, gider.
Şu halde her an yerine karşılık koy ki “Secde et de yaklaş.”
âyetinin maksadı neyse bulasın. (3/11/123-127)
Akıllı kişi, sakın şeytanın hilesinden! Yoksulların,
muhtaçların seslerini içeriye duy da hilebaz kişinin sesi, kulağını tutup
çekmesin!
Yoksullar, tamahkar ve kötü huylu adamlarsa bile sen yine
gönül sahibini onlar içinde ara!
Denizin dibinde inciler, taşlarla karışık halde bulunur.
Övülecek şeyler; kusurlar, ayıplar arasında bulunur. (3/69/864-866)
Ey nazik adam, ileri giden son gelenlerden ol. Taze ve
turfanda meyve, ağaca nazaran daha ileridedir, derecesi daha üstündür.
Gerçi meyve ağaçtan sonra vücuda gelir, fakat hakikatte
evvel odur, çünkü ağaçtan maksat odur. (3/91/ 1128-1129)
Kötüye yorma, vehimlenme; insanı hiçbir hastalığı yokken
hasta eder.
Anlatılanı anlamaya, söyleneni dinlemeye liyakatin yoksa,
söz söyleyenin söyleme kabiliyeti seni görür, anlar, yatar, uyur!
Arayan, ‘aradığını bulsun’ diye yerde ne biterse ihtiyaç
sahibi için biter. (3/262/3207-3208)
Nerede dert varsa deva-şifa oraya gider, nerede yoksulluk
varsa nimet oraya varır.
Müşkül neredeyse cevap ordadır, gemi neredeyse su ordadır.
Suyu az ara, susuzluğu elde et de sular yukarıdan da coşsun,
aşağıdan da fışkırsın!
Boğazcağızı nazik yavrucak doğmasaydı onu besleyecek süt
nasıl olur da memeden akardı? (3/262/3210-3213)
Cevherleri gizli olan can ekinleri içinde kevser suyuyla
dolu rahmet bulutları var. Susuz kal, susa
da “Onları Rab’leri sular” lûtfu hitabı gelsin. (3/262/3219)
“İbret almayı, uyanmayı Allah’tan dile; kitaptan, sözden,
harften, duraktan değil!” (3/267/3271)
Allah, “Kaybettiğiniz şeylere eseflenmeyin, hatta kurt gelse
de keçinizi yese bile.” buyurdu.
O bela, daha büyük belaları defetmek, o ziyan daha şiddetli
ziyanları menetmek içindir. (3/266/3264-3265)
Ey insan, cisim ve mal ziyanı, cana faydadır, canı vebalden
kurtarır.
Sende riyazatla, canla, başla müşteri ol. “Tenini riya-zata
verdin mi canını kurtardın.” demektir. (3/277/3396-3397)
Sen istemezsin, sebep olamazsın ama burnun kanar, bir hayli
de kan akar
derken ateşin geçer, kurtulursun.
Her meyvenin içi, kabuğundan yeğdir, iyidir. Teni de kabuk;
sevgiliyi iç bil!
İnsan, pek latif bir içe maliktir. İnsansan bir an olsun onu
ara! (3/279/3416-3418)
Ölümü, bir ‘Yusuf’ gören, canını feda eder; kurt olarak
görense yolunu sapıtır!
Oğul, herkesin ölümü, kendi rengindendir. Düşmana düşmandır,
dosta dost!
Ayna Türk’e nazaran güzel bir renktedir. Zenci’ ye nazaran o
da zencidir. (3/280-281/3438-3440)
Ey can, aklını başına devşir. Ölümden korkup kaçarsın ya,
doğrucası sen, kendinden korkmaktasın.
Gördüğün, ölümün yüzü değil, kendi çirkin yüzün: canın bir
ağaca benzer.... ölüm yaprağıdır.
İyiyse de senden yetişmiş, yeşermiştir; kötüyse de. Hoş,
nahoş... gönlüne gelen her şey, senden, senin varlığın-dan gelir.
(3/281/3441-3443)
Kızgınlığın, cehennem ateşinin tohumudur. Kendine gel de şu
cehennemini söndür, çünkü o bir tuzaktır. (3/284/ 3480)
Düşmanlığa kalkışacaksan düşmanlık edebileceğin birisiyle
çarpış (savaş) ki onu esir edebilmek mümkün olsun. (3/295/3625)
Babam, Allah’ın rahmetini şöyle bil: O rahmet vehme bile
sığmaz, yalnız eseri görünür! (3/296/3634)
Bir şeyin hem nefyedilmesi caizdir, hem ispat edilmesi.
Çünkü zahiri görünüş aykırıdır. Nispet de iki türlü olabilir.
Allah’ın “O taşları attığın zaman yok mu? Onları sen atmadın
ki... Allah attı.” demesinde hem nefiy vardır, hem ispat: ve ikisi de
yerindedir.
Onları sen attın, çünkü taşlar senin elindeydi, fakat sen
atmadın, çünkü o atış gücünü Allah ızhar etti.
İnsanoğlunun kuvvetinin bir haddi-hududu vardır. Bir avuç
toz-toprak nasıl olur da bir orduyu bozar, kırıp geçirir?
Avuç senin avucundur ama atış bizden. Bu iki nispetin nefyi
de yerindedir, ispatı da. (3/298-299/3658-3662)
Gönül, sana
da vefa etmez, seni de terk edip gider. O senden vazgeçmeden sen ondan
vazgeçmeye çalış! (3/302/3699)
Alemde bütün anlayışlar, durup dinlenmezler... meydanda
koşup gelme zamanıdır; oturup zevkle içkiye dalma zamanı değil ! (3/304/3723)
Gam ye de, gam artıranların, seni derde sokanların ekmeğini
yeme çünkü akıllı adam gam yer, çocuksa şeker !
Neşe şekeri, gam bahçesinin meyvesidir. Bu ferah yaradır; o
gam, merhem.
Gam gördün mü aşkla kucakla.... Şam’a Rübve tepe-sinden bak
!
Akıllı adam, şarabı üzümde görür.... âşık varı yokta bulur.
(Hakim-i Gaznevi’den, 3/306/3751-3754)
Oğul, her şüphe yakine susamıştır. Şüphe arttıkça yakine
ulaşmak için daha ziyade çırpınır, kol-kanat açar, uçmaya çalışır.
İlim mertebesine ulaştı mı, kanadı ayak kesilir, gayrı
uçmaya ihtiyacı kalmaz.
Çünkü bilgisi yakin kokusunu almaya başlamıştır. Bu sınanmış
yolda ilim, yakından aşağıdır, şüphe yukarı.
Bil ki, ilim yakini arar. Yakin de apaçık görüşü... Tekâsür
Süresi’nde “Kellâ lev ta’lemüne” den sonrasını oku da bunu ara, bul, anla !
Ey bilgi sahibi! Bilgi insanı görüşe götürür. Dünyadakiler
yakin sahibi olsalardı cehennemi gözleriyle görürlerdi.
Görüş, şüphe yok ki, yakinden doğar; nitekim hayal de zandan
doğmaktadır.
O sürede bu anlatılmıştır, “İlm-e’l Yakin” olur, bak da gör”
(3/336-337/4118-4125)
Allah’ın rahmeti, kahrından ileridir, kahrından fazladır ve
ezelidir. Bu yüzden de bir kimseyi belalara uğratması, rahmetindendir.
“Varlık sermayesi elde edilsin” diye rahmeti kahrından
ileridir, üstündür.
Etle deri lezzetsiz meydana gelmez fakat onlar meydana
gelmedikçe sevgilinin aşkı, onları nasıl eritebilir?
İşte bu takdir neticesi olarak sen de kahırlara uğrarsan
eseflenme... bu kahırlar yüzünden elindeki sermayeyi sevgiliye bağışlarsın.
Sonra bunun özrü olarak tekrar lûtfeder, “yıkanıp, arındın,
dereden atladın, artık o mihnetler, cefalar geçti” der. (3/340-341/4166-4170)
... Ezeli gaye, senin teslim olmandır. Ey müslüman, teslim
olmayı araman, dilemen gerek! (3/341/4177)
Kötü ve hayırsız adam, lengersiz gemidir; ne demir atmıştır,
ne bir yere bağlıdır; deli rüzgarlardan kurtulamaz ki.
“Akıllıya huzur ve emniyet veren akıl lengeridir”...
akıllılardan bir lenger dilen!
İnsan, o cömertlik denizinin inci hazinesinden akıl, fikir
kazanırsa,
Bunların yardımıyla gönlü marifetler elde eder, gönül-lükten
çıkar, yücelir... gözleri de nurlanır.
Çünkü nur, gönülden doğar da bu göze vurur. Gönül olmasa
gözün hiçbir şey göremez.
Gönül ,akıl nurlarıyla nurlanırsa o nurlardan göze de bir
pay verir.
Bil ki gökten inen mübarek su, gönüllere gelen vahiydir,
dillere gelen doğru sözlülüktür.
Biz de tay gibi ırmaktan su içelim de bizi kınayan
vesveseciye bakmayalım, aldırış etmeyelim.
Peygamberlerin izini izliyorsan yola düş, halkın bütün
kınamalarını hava say!
Yol aşan, menzil alan yol eleri ne vakit köpeklerin
havlamasına kulak astılar? (3/353/4311-4320)
... bil ki kin, sapıklığın, kafirliğin temelidir! (4/10/111)
Kötülükte bulundun mu kork, emin olma, çünkü yaptığın
kötülük bir tohumdur, Allah, onu mutlaka bitirir! (1/14/165)
Dünyadan geçen kişilerde yok olmamışlar, fakat Allah
sıfatlarına bürünmüşlerdir.
Onların sıfatları, Hak sıfatlarına karşı, güneşin
karşısındaki yıldızlara dönmüştür.
A inatçı! Kur’an’dan buna delil istiyorsan oku: “Onların
hepsi huzurumuzdadır.”
Haklarında “Huzurumuzdadır.” denenler yok olamaz-lar, iyi
dikkat et de ruhların bekasını iyice anlayasın!
Beka’dan mahcup olan ruh azaptadır, Hakk’a vasıl olan ruhsa
beka aleminde hicaplardan kurtulmuş bir haldedir.
İşte bu hayvani duygu kandilinden ne murat edilmişse, bu
kandilin gerçeği neyse sana
söyledim... kendine gel de sakın bu hayvani duyguyla ruh arasında bir birlik
tasavvur etme!
Çabuk, ruhunu, yolcuların kutlu ruhlarına ulaştır!
(4/36-37/442-448)
Aklın varsa başka bir akılla dost ol, görüş danış!
İki akılla birçok belalardan kurtulur, ayağını göklerin ta
yücesine korsun! (4/104/1263-1264)
Şu halde bu alemin direği gafletten ibarettir... devlet
nedir? Dev (yani koş) kelimesiyle, let (yani dayak) kelime-sinden meydana gelme
bir kelime!
Önce koş... koş da sonunda dayak ye! Bu yıkık yerde devlet
sahibine eşekçesine ölümden başka hiçbir şey yok!
Sen bir işe el atar, o işe iyice sarılırsın... o işteki ayıp
ve noksan o anda sana
örtülüdür.
Allah, senden o işin ayıbını örttüğünden canla başla o işe
girişebilirsin.
Hararetle sahip olduğun fikrinde ayıbı senden gizlidir.
Nihayet ondan usanır, pişman olursun ya... bu hal, evvel
olsaydı hiç ona koşar mıydın?
Şu halde “ona girişelim, kaza ve kadere uygun olarak o işi
görelim”, diye önce ondaki ayıbı, kusuru bizden gizlemiştir. Kaza ve kader
hükmünü izhar edince göz açılır; pişmanlık gelir, çatar!
Bu pişmanlık da ayrı bir kaza ve kaderdir... bu pişmanlığı
bırak da Allah’a tap!
Pişman olmayı kendine adet edinirsen boyuna pişman
olur-durur, nihayet bu pişmanlığa da daha ziyade pişman olursun!
Ömrünün yarısı perişanlıkta geçer, öbür yarısı da
pişmanlıkta heder olur gider.
Bu fikri, bu pişmanlığı terk et de daha iyi bir hal, daha
iyi bir dost ve daha iyi bir iş ara! (4/109-110/1330-1342)
Delinin elinden silahı al da adalet ve sulh, senden razı
olsun!
Fakat elinde silahı olur, aklı da bulunmazsa bağla elini...
yoksa yüzlerce zarar yapar. (4/117/1434-1435)
Aklı, zekayı sat da hayranlığı satın al ... akıl ve zeka,;
zandır, hayranlıksa bakış görüş!
Aklı, Mustafa (a.s.)’nın önünde kurban et... “Hasbiyallah”
de, yani “Allah’ım bana yeter”! (4/115/1407-1408)
Kalıbın, cesedin mektuptur, ona dikkat et, padişaha layık
mı, değil mi? Bir anla da sonra gönder!
Bir bucağa git, mektubu aç, oku!. bak bakalım, içindeki
sözler, padişahlara layık olan sözler mi?
Layık değilse o mektubu yırt, çaresine bak, başka bir mektup
yaz!
Fakat ten mektubunu açmayı kolay sanma. Yoksa herkes gönül
sırrını apaçık görürdü!
Bu mektubu açmak ne güçtür, ne sarptır! Erlerin işidir, bu
çocuk işi değil!
Hepimiz, fihriste kani olmuş, kalmışız... çünkü heva ve
hevese, hırsa bulaşmışız!
Halbuki o fihrist, ona baksınlar da metni de öyle sansınlar
diye halka bir tuzaktır.
Mektubu aç, bu sözden baş çevirme! Allah doğruyu daha iyi
bilir!
Mektubun fihristi, dille ikrar etmeye benzer... halbuki sen
gönül mektubunun metnini sına!
Bak bakalım, ikrarınla muvafık mı? Buna bak da işin,
münafıkların işine dönmesin! (4/128-129/1564-1573)
Gümüş bedenli güzellerin vücudu seni avladıysa
ihti-yarlıktan sonra bir de pamuk tarlasına dönen bedene bak! (4/131/1600)
Zekidir, ince şeyleri bilir... bilir ama değil mi ki kıblesi
dünyadır, onu ölü bil sen! (4/135/1656)
Akıl, iki akıldır: Birincisi kazanılan akıldır... sen onu
mektepte çocuk nasıl öğrenirse öyle öğrenirsin.
Kitaptan, üstattan, düşünceden, anıştan, manalardan, güzel
ve dokunulmadık bilgilerden.
Aklın artar, başkalarından daha fazla akıllı olursun, fakat
bu ezberlemekle de ağırlaşır, sıkılırsın!
Geze dolaşa adeta bir ezberleme levhası kesilirsin...
Halbuki bunlardan geçen levh-i mahfuz olur!
Öbür akıl, Hak vergisidir... onun kaynağı candadır.
Gönülden bilgi ırmağı coştu mu ne bakar, ne kesilir, ne de
sararır!
Kaynağı, yolu bağlı ise ne gam! Çünkü o anbean ev içinden
coşup durmaktadır! (4/159/1960-1966)
... Gönlüne kin yüzünden çirkin sûretler gelmesin!
(4/160/1980)
... Olmayacak söze, kim söylerse söylesin, inanma!
(4/182/2251)
... Geçmiş, gitmiş şeye gam yeme... fırsatı fevt ettin mi
acıklanma artık! (4/182/2253)
Uykuya dalmış bilgisiz kişiye öğüt vermek, çorak yere tohum
saçmaktır.
“Aptallık ve bilgisizlik” yama kabul etmez... ey öğütçü, ona hikmet tohumunu
pek saçma! (4/183/2264-2265)
Hızır, gemiyi: kötü kişilerin ellerinden kurtarabilmek için,
deldi, kırdı.
Mâdem ki kırık gemi kurtuluyor, sen de kırıl! Emniyet
yoksulluktandır, yürü yoksul ol! (4/222/2756-2757)
Hakiki olmayan padişahlığı ne el bil, ne yen!
Çalma-çırpma padişahlık; cansız, gönülsüz ve gözsüzdür.
İğreti padişahlığı Allah’a ver de Allah sana
herkesin kabul
edeceği bir padişahlık versin! (4/223/2775-2778)
... Her oyunun faydasını, ondan sonrakinde gör! (4/232/2889)
Kulak ver, “Çok ağlayın.” dedi. Ağlayın da yaratıcı Rabbinin
‘ihsan sütü’ aksın.
Dünyanın direği bulutun ağlamasıdır, güneşin yakması. Sen bu
iki ipe iyi sarıl. (5/15/165-167)
Akıllardaki bu aykırılık, bil ki mertebe bakımından yerden
göğe kadardır.
Akıl vardır, güneş gibi. Akıl vardır, zühre yıldızından da
aşağıdır, yıldız akmasında da.
Akıl vardır, bir sarhoş mumu gibi; akıl vardır, bir ateş
kıvılcımı gibi.
O güneş gibi aklın önünden bulutlar kalktı mı Hak nurunu
gören akıllar faydalanırlar.
Akl-ı cüz-i aklın adını kötüye çıkarmıştır. Dünya muradı
insanı muradsız bir hale getirmiştir.
O, bir avdan avcının güzelliğini görmüştür. Bu, avcılığa
düşmüş, bu yüzden bir avın derdine uğramıştır.
O, hizmetle hizmet edilme nazına erişmiştir; bu kendisine
hizmet edilmeyi dilemiş, yüce yolundan geri dönmüştür.
O, Firavunlukla suya tutsak olmuş, İsrailoğlu, tutsaklık
yüzünden yüzlerce Suhrab kuvvetini elde etmiştir.
Bu aykırı bir oyundur, yaman bir ferzin-benttir. Hileye az
başvur, devlet ve baht işidir, bu.
Hayal ve hileyi az doku. Çünkü gani Hak hileciye az yol
gösterir. Hile edeceksen iyi hizmet etme yolunda hile et de bir ümmet içinde
peygamberlik elde edesin.
Hile et de kendi bedeninden ayrıl, hilenden kurtul, tek kal!
Hile et de en aşağı bir kul ol. Aşağılıkla yürü de efendi
kesil.
Ey koca kurt, hile ve hizmetle efendilik elde etmeyi umma.
Fakat pervane gibi ateşe atıl, o ateşi kesene doldurup
ağzını büzme, her şeyden kurtul!
Gücü, kuvveti bırak, ağlamaya giriş. A yoksul, ağlayı-şa
acınır.
Susuz ve aciz kişinin ağlayışı manevidir, doğrudur. Soğuk
soğuk ağlayışsa, o azgının yalanından ibarettir.
Yusuf’un kardeşlerinin ağlamaları hileden ibarettir. Çünkü
içleri hissetle, illetle doludur. (5/41-42/459-476)
Duymuşsundur ya, “saltanat kısırdır” derler. Padişahlık
davasında olan korkusundan akrabalığı filan hep keser, hepsinden vazgeçer.
Çünkü saltanat kısırdır, onun oğlu yoktur. Ateş gibi
kimseyle dostluğu olamaz.
Kimi bulursa yakar, yırtar. Kimseyi bulamazsa kendi
kendisini yer.
‘Hiç ol’ da onun dişinden kurtul. O katı yürekliden
merhameti az um!
‘Hiç’ oldun mu o katı yürekliden korkma. Her sabah ‘mutlak
yokluk’ tan ders al.
Ululuk, ululuk ıssı, Allah’ın elbisesidir. Kim onu giyme-ye
kalkışırsa vebale girer.
Taç onundur, kemer bizim. Vay haddini aşana!
Bu tavusluk kanadı, sana
bir sınamadır. Buna kapıldın mı Hakk’a ortak olmaya, onun gibi noksan
sıfatlardan ari olduğunu davaya kalkışırsın. (5/47/528-535)
Bir çok naz vardır ki, suç olur; kulu, padişahın gözünden
düşürür.
Nazlanmak, şekerden tatlıdır ama az çiğne, yüzlerce
tehlikesi vardır.
Niyaz yolu emin bir yoldur. Nazı bırak da o yola düş!
Nice nazlananlar vardır ki kol-kanat çırpar ama nihayet o hal,
adama vebal olur.
Nazın güzelliği seni bir an yüceltse bile onun gizli
korkusu, seni eritir, mahveder.
Bu yalvarışa gelince: Seni zayıflatır. Zayıflatır ama parlak
ayın on dördü gibi baş köşeye geçirir.
Ölüden diriyi çekip çıkarınca ölen, doğru yolu bulur.
Diriden ölüyü çıkarınca da diri nefis, ölüm tarafında
yönelir, ölüm tarafına dönüp dolaşır.
Öl ki, hiçbir şeye ihtiyacı olmayan diri Allah, ölüden diri
meydana getirsin. Allah, bu ölü bedenden bir diri meydana getirsin.
Kış olursan baharın gelişini, gece kesilirsen gündüzün
oluşunu görürsün. (5/48/543-553)
Bedende Nefs-i Mutmainne’nin yüzünü düşünce tırnakları
yaralar.
Kötü düşünceyi zehirli tırnak bil. Bu tırnak, derinleştikçe
can yüzünü tırmalar.
Müşkül düğümleri açmak ister; fakat bu, adeta altın bir kaba
aptes bozmaya benzer.
Ey işin sonuna varan, düğümü çözülmüş say. Bu düğüm, boş
keseye vurulmuş kuvvetli ve çözülmez bir düğümdür.
Düğümleri açmakla uğraşa uğraşa kocadın, başka bir kaç
düğümü de çözülmüş sayıver!
Asıl boğazımızdaki çözülmez düğüm şudur: Sen kendini bil,
bakalım, aşağılık bir adam mısın, yoksa bahtı yaver bir adam mı?
Adamsan bu müşkülü çöz. İnsan nefsine sahipsen nefesini bu
yolda sarf et.
Ayan ve arazı bildin tut, ne çıkar? Asıl, kendi haddini bil
ki bundan kaçıp kurtulmaya imkan yok.
Kendi haddini bilince de artık bu hadden kaç da ey toprak
eleyen, hadsiz aleme ulaş.
Ömrün mahmul ve mevzu derdiyle geçti. Gözün açılmadı,
hayatın duyduğun şeylerle geçip gitti.
Neticesiz ve tesirsiz her delil boş çıktı. Sen kendi
neticene bak!
Filozof, davasında delilleri çoğaltıp durur. Halbuki kalbi
temiz Allah kulu, onun aksine delillere bakmaz bile.
Delilden ve hicaptan kaçar, delalet edilenin peşine düşer,
başını yakasının içine çeker.
Filozofa göre duman, ateşe delildir ama bizce dumansız
olarak ateşe atılmak daha hoştur.
Hele yakınlıktan, sevgiden meydana gelen şu ateş yok mu? O
bize dumandan daha yakındır.
Hasılı cana arız
olan hayallere kapılıp dumana koşmak ve bu yüzden candan olmak, pek kötü bir
iştir, pek bahtsızlıktır! (5/49-50/557-573)
Kanadını yolma, onun sevgisini gönlünden sök, çıkar. Çünkü
savaşmak için düşmanın bulunması şarttır.
Düşman olmadıkça savaş imkanı yoktur. Şehvetin olmazsa ondan
kaçınma emrine uyman mümkün değildir.
Meylin olmazsa sabrın manası yok. Düşman yoksa ordu sahibi
olmana ne hacet?
Kendine gel de kendini hadım etme, papaz olma. Çünkü
çekinmek ve temiz durmak, şehvetin zıddıdır.
Heva ve heves olmadıkça ‘Heva ve hevesten çekinin’ denmesi
mümkün değildir. Ölülere gazilik taslanmaz ya!
“Yoksullara verin, onları doyurun” denmiştir, şu halde kazan . Çünkü elinde
eskiden kazandığın bir şey olmadıkça harcedemezsin ki.
Gerçi o mutlak olarak “Yoksulları doyurun” demiştir, ama sen
“Kazanın da sonra yoksulları doyurun” diye oku!
Yine böyle, o padişah “Sabredin” buyurdu. Bir istek olmalı
ki ondan yüz çeviresin.
“Yiyin” emri, şehvet için bir tuzaktır, ondan sonra gelen
“israf etmeyin” emriyse temizliktir.
Şehvet olmazsa ondan kaçınmaya imkan olabilir mi?
Sabretme ezasına uğramadıkça karşılığında bir müka-fat ve
hayır elde edemezsin.
Ne hoştur, o şart ve ne sevinçli şeydir, o mükafat. O
gönüller açan, canlara can katan mükafat! (5/50-51/574-585)
Nice hüner ve sanatlar vardır ki ham kişiyi helak eder.
Çünkü o, taneye koşar, bu yüzden de tuzağı görmez.
İhtiyarına sahip olmak, “Sakının” emrine uyan ve kendisine
sahip olan adam için iyidir.
Kendini koruyamıyor, kötülüklerden çekinemiyorsan sakın, o
aleti uzaklaştırır, ihtiyarı bırak. (5/56/648-650)
Cansız değilsen gönül sahibini ara. Padişaha zıt değilsen
gönülle aynı cinsten olmaya bak. (5/75/902)
Zamanede sana
üç yoldaş vardır; biri vefakardır, ikisi gaddar.
Biri dostlarındır, öbürü malın mülkün, üçüncüyse iyi
işlerdir ve bu vefalıdır.
Mal, seninle beraber gelmez, evden dışarı bile çıkmaz. Dost
gelir, gelir ama mezar başına kadar.
Ölüm gününde dost, sana hal
diliyle der ki; “Sana
buraya kadar yoldaşım, bundan öteye gidemem. Mezarının başında bir zamancağız
dururum.”
Fakat yaptığın işler vefakardır; onlara sarıl ki onlar;
mezarın içine kadar seninle gelirler. (5/87/1046-1050)
Şu halde kibir elbisesini bedeninden çıkar. Bir şey belleyip
öğrenme hususunda aşağılık bir elbiseye bürün.
Bilgi sahibi olmanın yolu sözledir. Sanat öğrenmenin yolu
işle.
Yokluk istiyorsan o, konuşup görüşmeyle kaimdir. Bu hususta
ne dilin işe yarar, ne elin.
Can, yokluk bilgisini bir candan beller. Bu bilgi, ne
defterden bellenir, ne dilden! (5/88/1061-1064)
Ruh bağışlayan güzelden ruhunu esirgeme. O, seni kıratın
üstüne bindirir.
Taçlar veren o başı yüce erden başını çekme. O, gönlünün
ayağındaki yüzlerce düğümü çözer.
Fakat kime söyleyeyim? Bütün köy içinde nerde bir diri?
Âbıhayatın bulunduğu tarafa koşan kim?
Sen, bir horluk, görür görmez aşktan kaçmadasın. Bir addan
başka aşktan ne biliyorsun ki?
Aşkın yüzlerce nazı, edası ululuğu var. Aşk, yüzlerce nazla
elde edilebilir?
Aşk vefakar olduğu için vefakar olanı satın alır. Vefasız
adama bakmaz bile.
İnsan bir ağaca benzer, ahdi de ağacın köküne. Kökün
iyileşmesine, sağlamlaşmasına çalışmak gerek.
Bozuk düzen ahit, çürümüş köktür, kökü çürümüş ağaç meyve
vermez.
Ağacın dalları, yaprakları yeşil bile olsa kök çürümüş,
kokmuşsa faydası yok.
Fakat kökü sağlam da yeşil yaprakları yoksa nihayet günün
birinde yüzlerce yaprak, el salar.
İlminle gururlanma da ahdini bütünlemeye bak. Çünkü bilgi
kabuğa benzer, ahitse onun içindir. (5/96-97/1160-1170)
Kim benlikten kurtulursa bütün benlikler onun olur.
Kendisine dost olmadığı için herkese dost kesilir.
Nakışsız bir ayna haline gelir, değer kazanır. Çünkü bütün
nakışları aksettirir. (5/218/2665-2666)
Tut ki bütün doğuyu, batıyı zaptettin, her tarafın
saltanatına sahip oldun. Mâdem ki bu saltanat, kalmayacak, sen onu bir şimşek
farzet; çaktı, söndü.
Gönül, ebedi olmayan mülkü, bir rüya bil!
Cellat gibi boğazına yapışan debdebeyi, şan ve şöhreti ne
yapacaksın ki?
Bil ki bu alemde de bir emniyet bucağı vardır. Yalnız
münafığın sözünü az duy; çünkü o söz, zaten söz değildir. (5/319/3926-3929)
Şu halde bil ki çektiğin zahmet, yaptığın bir suçun
sonucudur. Sana
inen bu tokat bir şehvetin sebebidir.
İbret almaz, o suçu bilmezsen bile hiç olmazsa derhal
ağlamaya, sızlamaya koyul, yarlıganma dile!
Secde et, yüzlerce defa “Ya Rabbi” de, ‘bu gam, yaptı-ğım
suçun karşılığıdır, ancak!
Ey Rabbim, sen zulümden, sitemden temizsin. Nasıl olur da
suçsuz olarak insana bir ders, bir gam verirsin.
Ben suçu belli beyan bilmiyorum, fakat bu derde sebep de
mutlaka bir suçtur.
Sebebi örttüğün gibi o suçu da ört.” (5/324/3988-3993)
Bu zamanda zıddı nefyetmeden başka anlatış çaresi yok. Bu
alemde bir an bile yok ki bir tuzak olmasın.
Ey akıllı, fikirli er, sevgiliyi perdesiz görmek istiyorsan
ölümü seç, o perdeyi yırt.
Fakat, ölür, mezara gidersin hani, o ölümü değil. Seni
değiştiren, nura götüren ölümü seç. (6/62/737-739)
Bu dünya pazarında sermaye altındır; orada da aşk ve ıslak
iki göz.
Kim eli boş pazara giderse ömrü geçer, tamamıyla ham ve eli
boş olarak geri döner.
Kardeş neredeydin? Hiçbir yerde! Ne pişirdin? Hiçbir şey!
Müşteri ol da elim oynasın, gebe olan madenimden la’l
doğsun.
Fakat, müşteri, gevşek ve soğuk bile olsa yine sen onu
çağır. Çünkü böyle emredilmiştir
Doğan kuşunu uçur, ruh güvercinini tut. Davet yolunda Nuh’un
yolunda yürü.
Allah için hizmette bulun. Halkın kabul etmesiyle,
reddetmesiyle ne işin var senin? (6/70/839-845)
O göç zamanının “Hadi, kalk kalk!” sesi geldi mi bütün
dedikodular yok olur, gider,
Sükut alemi gelir, çatar. Bari sen o gelmeden sus. Vay o
kişiye ki ölümle ünsiyeti yoktur!
Gönlünü bir iki günceğiz cilala da o aynayı kendine defter
edin. (6/105/1285-1287)
... Fikrin donmuşsa, düşünemiyorsan yürü, zikret.
Zikir, fikri titretir, harekete getirir. Zikri bu dönmüş
fikre güneş yap.
İşin aslı cezbedir. Fakat kardeş, işten kalıp cezbeyi
bekleme.
Çünkü işi bırakmak, nazlanmaya benzer. Canıyla oynayan hiç
nazlanabilir mi?
Oğul, ne kabul edilmeyi düşün, ne reddedilmeyi. Sen daima
emri, nehyi gör, gözet!
Derken cezbe kuşu, birdenbire çerden çöpten yapılmış
yuvasından uçar, görünüverir. Onu gördün mü sabah oldu demektir, mumu o vakit
söndür.
Gözler perdeleri delip hakikati görmeye başladı mı bu nur,
onun nurudur artık. Bu nura sahip olan dışa bakar, içi görür.
Zerrede ebedi varlık güneşini görür. Katrada bütün denizi.
(6/119/1475-1482)
Kardeş, elini duadan ayırma. Kabul edilmiş, edilmemiş,
bununla ne işin var senin?
Ekmek bile bu gözyaşına mani olursa elini ekmekten yumak
gerek.
Kendine çekidüzen ver, çevikleş, yan yakıl da ekme-ğini
gözyaşlarınla pişir! (6/186/2344-2346)
Bu atalar sözü, alemde söylenir durur: Şeytanın canı azapta
gerek.
Çünkü bilgisiz kişi, hocadan utanır, kalkar, gidip yeni bir
dükkan açar.
Ustana danışmadan açtığın o dükkan, bil ki kokmuş bir
dükkandır, akreplerle, yılanlarla doludur a sûretten ibaret adam!
Çabuk yık bu dükkanı da yeşilliğe, gül fidanlarının,
içilecek suların bulunduğu yere dön! (6/187/2363-2366)
Belayı def etmenin çaresi, sitem etmek değildir. Buna çare
ihsandır, aftır, keremdir.
Peygamber, “Sadaka, belayı def eder.” dedi. Ey yiğit,
hastalığı sadakayla tedavi et. (6/204-205/2590-2591)
Düşünceleri, gökyüzünün yıldızları say. Fakat bunlar, başka
bir gökyüzünde dönmedeler.
Kutluluk gördün mü şükret, ihsanda bulun. Kötülük gördün mü
sadaka ver, yarlıganma dile, çark vur!
Ayın nurlarıyla ruhu parlat. Çünkü tutulma yerine geldi,
zararlar gördü can simsiyah oldu.
Onu hayalden, vehimden, zandan kurtarır. Yine kuyudan çıkar,
cefa ipinden halâs et.
Bu sûretle de bir gönül, senin güzel gönül alışınla
kanatlansın, uçsun, şu balçıktan kurtulsun!(6/220-221/ 2784/2789)
Su kabı, ey akıllı adam, sakanın elindedir. Öyle olmasa
kendi kendine nasıl dolar, boşalır?
Sen de her an dolmada, boşalmadasın. Bil ki, onun sanat
elindesin.
Gözündeki bağ, kalktı mı sanatın, sanatkârın elinde halden
hale girmekte olduğunu anlarsın.
Gözün varsa kendi gözünle bir bak. Hiçbir şeyden haberi
olmayan bir ahmağın gözüyle bakma.
Kulağın varsa kendi kulağınla dinle, duy. Neden sersemlerin
kulağına kapılıyorsun?
Taklide uymaksızın bakmayı âdet edin, kendi aklını koru, onu
düşün sen.(6/264/3339-3344)
Lezzet, dışardan gelmez, içten gelir, bunu böyle bil.
Köşkleri, kaleleri aramayı ahmaklık say.
Birisi mescid bucağında sarhoş ve neşelidir. Öbürü, bağda
bahçede suratını asar, muradına erişmez, bir zevk bulamaz.
Köşk bir şey değildir. Bedenini yık. Define, yıkık yerdedir,
a benim beyim!
Görmüyor musun bunu? Şarap meclisinde sarhoş yıkılınca zevk
alıyor.
Ev, sûretlerle dolu amma yık onu. Yık da defineyi bul, sonra
yine yap.
Tasvir ve hayal nakışlarıyla dolu bir ev şu resimlerde
vuslat definesinin üstüne çekilmiş perdeye benzer. Şu gönülde sûretler coşup
duruyor ya. Onların hepsi, definenin ışığı, altınların parlayışı. Su
arı-durudur, fakat üstünü köpük kaplamış. Köpük, suya bir şey vurmasına mani
oluyor. Değerli can da latiftir, coşkundur. Fakat insanın bedeni onun üstüne
çekilmiş bir perdedir. Halkın dilinde söylenen atalar sözünü duysana: Bize
bizden gelir, her ne gelirse! Bu köpeğe tapan susuzlar da köpük yüzünden
arı-duru sudan
 |
Yorumlar